Niemieckie i austriackie akademie nauk

autor zdjęcia: Andreas Praefcke (Multi-license with GFDL and Creative Commons CC-BY 3.0)

źródło: Rzeczpospolita

Dziedziniec Biblioteki Państwowej w Berlinie, nad drzwiami widoczna jest tablica Pruskiej Akademii Nauk

W „Rzeczy o Historii” z 26 kwietnia 2024 r. opisałem powstanie Francuskiej Akademii Nauk (pierwszej na świecie) oraz jej rosyjskiego odpowiednika. Ale na kształt akademii nauk w Polsce (dwóch!) miały wpływ instytucje powstałe w Niemczech i Austrii. Opowiem teraz o ich dziejach.

Inicjatorem stworzenia Akademii Nauk w Berlinie był Gottfried Wilhelm Leibniz (1646–1716). Był uczonym na tyle wszechstronnym, że trudno go zakwalifikować do jednej dziedziny. Znane są jego prace związane z matematyką, fizyką teoretyczną i inżynierią mechaniczną, ale był również doktorem prawa i filozofii, a także położył duże zasługi w zakresie historii. Wiedząc, że na dworze króla Francji powstała Akademia Nauk (o dziejach jej powstawania pisałem we wspomnianym wyżej poprzednim felietonie), Leibniz namówił elektora Brandenburgii Fryderyka III (od 1701 r. król w Prusach – jako Fryderyk I Hohenzollern) do tego, by ten powołał Pruską Akademię Nauk.

Berlińska Akademia Nauk

Odpowiedni dekret wydany został 11 lipca 1700 r. i od tej daty liczone są kolejne etapy rozwoju Akademii Niemieckiej. Niemcy były (i są) krajem federalnym, dlatego w różnych księstwach także powstawały podobne związki uczonych, ale dominowała ta pierwsza akademia – nazwana Berlińsko-Brandenburską.

Rosnąca dominacja Prus powodowała, że akademia zmieniała nazwy, w miarę jak umacniała się pozycja Fryderyka I. Gdy w 1701 r. koronował się na króla Prus, akademia przybrała nazwę Królewskie Pruskie Towarzystwo Nauk. Była ona mądrze zbudowana, bo w statucie wydanym w 1710 r. łączyła nauki humanistyczne...